Polska stoi przed bezprecedensowym wyzwaniem transformacji swojego systemu energetycznego. Uzależnienie od węgla, stanowiącego wciąż około 70% miksu energetycznego, wymaga głębokich i szybkich zmian w obliczu unijnej polityki klimatycznej. W tej transformacji gaz ziemny odgrywa kluczową rolę jako paliwo przejściowe - mniej emisyjne niż węgiel, ale wciąż oparte na paliwach kopalnych. Niniejszy artykuł analizuje, jaką rolę gaz ziemny odgrywa w polskiej transformacji energetycznej i czy polskie firmy gazowe są gotowe na nadchodzące zmiany.
Gaz ziemny jako paliwo przejściowe
Unia Europejska w ramach Europejskiego Zielonego Ładu zakłada osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Dla Polski, której energetyka opiera się głównie na węglu, oznacza to konieczność fundamentalnej przebudowy systemu energetycznego w relatywnie krótkim czasie. W tym kontekście gaz ziemny jest postrzegany jako paliwo przejściowe z kilku powodów:
- Niższa emisyjność - elektrownie gazowe emitują o około 50-60% mniej CO₂ w porównaniu do elektrowni węglowych przy produkcji tej samej ilości energii
- Elastyczność - elektrownie gazowe mogą szybko zwiększać i zmniejszać moc, co czyni je idealnym uzupełnieniem niestabilnych źródeł odnawialnych
- Potencjał adaptacji - infrastruktura gazowa może być w przyszłości wykorzystana do transportu gazów zdekarbonizowanych (biometan, wodór)
- Dostępność technologii - technologie gazowe są dojrzałe i dostępne do szybkiego wdrożenia
Polskie Ministerstwo Klimatu i Środowiska w Polityce Energetycznej Polski do 2040 roku (PEP2040) zakłada istotny wzrost udziału gazu ziemnego w krajowym miksie energetycznym - z obecnych około 10% do około 20-25% w perspektywie 2030 roku.
Obecny stan polskiego sektora gazowego
Polska przeszła w ostatnich latach znaczącą transformację w zakresie dostaw gazu. Jeszcze dekadę temu polski rynek był niemal całkowicie uzależniony od dostaw z Rosji, podczas gdy obecnie struktura importu jest zdywersyfikowana:
- LNG (terminal w Świnoujściu) - około 30-40%
- Baltic Pipe (dostawy z Norwegii) - około 30%
- Interkonektory z Niemcami i innymi krajami UE - około 30-40%
W obszarze infrastruktury wytwórczej, Polska dysponuje obecnie mocą zainstalowaną w elektrowniach i elektrociepłowniach gazowych na poziomie około 3-4 GW, co stanowi mniej niż 10% całkowitej mocy zainstalowanej w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym.
"Gaz ziemny powinien być traktowany jako paliwo przejściowe, które pomoże nam w transformacji energetycznej, ale jednocześnie musimy już teraz myśleć o jego stopniowej dekarbonizacji" - powiedziała Anna Moskwa, Minister Klimatu i Środowiska.
Plany rozwoju energetyki gazowej w Polsce
Szereg inwestycji w energetykę gazową jest obecnie w fazie realizacji lub planowania:
Elektrownie i elektrociepłownie
- Elektrownia Dolna Odra (PGE) - dwa bloki gazowo-parowe o łącznej mocy 1400 MW, planowane uruchomienie: 2023
- Elektrownia Ostrołęka C (Energa/Orlen) - blok gazowy o mocy 750 MW (zastępujący wcześniej planowany blok węglowy), planowane uruchomienie: 2026
- Elektrociepłownia Żerań (PGNiG Termika) - blok gazowo-parowy o mocy 497 MWe, uruchomiony w 2021
- Stalowa Wola (Tauron/PGNiG) - blok gazowo-parowy o mocy 450 MW, uruchomiony w 2020
Magazyny gazu
Rozbudowa pojemności magazynowych gazu z obecnych 3,2 mld m³ do około 4,5 mld m³ do 2030 roku.
Rozbudowa sieci przesyłowej
Program inwestycyjny Gaz-System zakładający budowę ponad 2000 km nowych gazociągów w latach 2022-2031.
Wyzwania związane z dekarbonizacją sektora gazowego
Pomimo roli gazu jako paliwa przejściowego, sektor gazowy musi jednocześnie przygotowywać się na własną dekarbonizację. Główne wyzwania w tym zakresie obejmują:
1. Rosnące koszty emisji CO₂
System EU ETS (Europejski System Handlu Emisjami) nakłada opłaty za emisję CO₂ również na elektrownie gazowe. Wraz ze wzrostem cen uprawnień do emisji (z około 25 EUR/tCO₂ w 2020 do ponad 80 EUR/tCO₂ w 2023), rentowność elektrowni gazowych może spadać, szczególnie w perspektywie kolejnej dekady.
2. Wymogi taksonomii UE
Taksonomia UE, klasyfikująca działalności gospodarcze pod kątem ich wpływu na środowisko, określa ścisłe warunki, w których inwestycje gazowe mogą być uznane za "zrównoważone". Obejmują one m.in. limity emisji (270g CO₂/kWh) oraz wymóg przygotowania instalacji do wykorzystania gazów zdekarbonizowanych w przyszłości.
3. Rozwój technologii wodorowych
Adaptacja infrastruktury gazowej do transportu i wykorzystania wodoru wymaga znaczących inwestycji technologicznych. Kluczowe wyzwania obejmują:
- Dostosowanie rurociągów do transportu mieszanin wodoru z gazem ziemnym
- Modernizacja turbin gazowych do spalania wodoru
- Rozwój technologii wychwytywania i składowania CO₂ (CCS)
Strategie polskich firm gazowych wobec transformacji energetycznej
Główne podmioty polskiego sektora gazowego wdrażają już strategie adaptacyjne do zmieniającego się otoczenia regulacyjnego i rynkowego:
1. Grupa Orlen (wcześniej PGNiG)
Po fuzji z PGNiG, Orlen stał się największym podmiotem na polskim rynku gazowym. Strategia firmy zakłada:
- Inwestycje w wydobycie własne gazu (m.in. na szelfie norweskim)
- Rozwój portfela OZE, szczególnie w obszarze morskiej energetyki wiatrowej
- Projekty pilotażowe w obszarze biometanu (5 biogazowni w budowie)
- Program wodorowy HYDROGEN-EAGLE, zakładający budowę hubów wodorowych
2. Gaz-System
Operator systemu przesyłowego gazu koncentruje się na:
- Przygotowaniu infrastruktury do transportu gazów zdekarbonizowanych
- Pilotażowych projektach zatłaczania wodoru do sieci gazowej (do 10% w wybranych odcinkach sieci do 2030 roku)
- Współpracy międzynarodowej w ramach European Hydrogen Backbone
3. Polskie LNG
Operator terminalu LNG w Świnoujściu rozwija:
- Zdolności przeładunkowe dla małej skali LNG, w tym bunkrowania statków
- Badania nad wykorzystaniem zimna z regazyfikacji LNG w procesach przemysłowych
- Analizy możliwości importu bio-LNG i syntetycznego LNG w przyszłości
Perspektywy dla gazu w polskiej transformacji energetycznej
Analiza obecnej sytuacji i planów rozwojowych pozwala na sformułowanie następujących prognoz:
1. Krótkoterminowo (do 2030)
- Dynamiczny wzrost roli gazu w polskim miksie energetycznym - do około 25%
- Budowa nowych elektrowni i elektrociepłowni gazowych o łącznej mocy około 4-5 GW
- Dalszy rozwój infrastruktury importowej i przesyłowej
2. Średnioterminowo (2030-2040)
- Stabilizacja udziału gazu w miksie energetycznym
- Stopniowe zwiększanie udziału biometanu w sieci gazowej
- Pierwsze komercyjne projekty wykorzystania wodoru w infrastrukturze gazowej
- Rozwój technologii CCS dla elektrowni gazowych
3. Długoterminowo (po 2040)
- Stopniowy spadek wykorzystania konwencjonalnego gazu ziemnego
- Transformacja infrastruktury gazowej w kierunku transportu gazów zdekarbonizowanych
- Rozwój technologii power-to-gas jako elementu magazynowania nadwyżek energii z OZE
Podsumowanie
Gaz ziemny odgrywa kluczową rolę w polskiej transformacji energetycznej jako paliwo przejściowe umożliwiające odchodzenie od węgla przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności systemu energetycznego. Polskie firmy gazowe podejmują działania adaptacyjne w obliczu wyzwań związanych z polityką klimatyczną UE, inwestując w nowe technologie i rozwiązania zmierzające do dekarbonizacji sektora gazowego.
Sukces transformacji będzie zależał od zdolności do równoczesnego realizowania dwóch celów: zwiększania roli gazu w zastępowaniu węgla w krótkim i średnim okresie, przy jednoczesnym przygotowywaniu infrastruktury gazowej do przyszłej dekarbonizacji poprzez wykorzystanie biometanu, wodoru i technologii CCS.
Polskie firmy gazowe stoją zatem przed podwójnym wyzwaniem - muszą inwestować w rozwój konwencjonalnej infrastruktury gazowej, jednocześnie przygotowując się na jej stopniową transformację w kierunku neutralności klimatycznej. Zdolność adaptacji do tej zmieniającej się rzeczywistości będzie kluczowym czynnikiem sukcesu w nadchodzących dekadach.
