W październiku 2022 roku nastąpiło jedno z największych przejęć w historii polskiej gospodarki - PKN Orlen sfinalizował fuzję z PGNiG, tworząc największy podmiot energetyczny w Europie Środkowo-Wschodniej. Po roku od tej konsolidacji możemy już wstępnie ocenić, jak fuzja wpłynęła na polski rynek gazowy, na konkurencyjność i ceny dla odbiorców oraz na bezpieczeństwo energetyczne Polski.
Tło fuzji - strategiczne przesłanki konsolidacji
Przejęcie PGNiG przez Orlen stanowiło część szerszej strategii konsolidacji polskiego sektora energetycznego. Wcześniej Orlen przejął już Energę (2020) oraz Grupę Lotos (2022). Główne przesłanki fuzji z PGNiG obejmowały:
- Stworzenie silnego multienergetycznego koncernu zdolnego do konkurowania na rynkach międzynarodowych
- Zwiększenie możliwości inwestycyjnych i potencjału finansowego na realizację strategicznych projektów energetycznych
- Koordynację polityki surowcowej w obszarze ropy naftowej i gazu ziemnego
- Integrację łańcucha wartości od wydobycia surowców po sprzedaż detaliczną produktów
- Wzmocnienie pozycji negocjacyjnej wobec zagranicznych dostawców surowców
"Dzięki fuzji powstał silny koncern multienergetyczny, który skutecznie zadba o bezpieczeństwo energetyczne nie tylko Polski, ale całego regionu" - podkreślał Daniel Obajtek, prezes Orlenu, podczas finalizacji transakcji.
Struktura rynku gazowego po fuzji
Połączenie Orlenu i PGNiG znacząco zmieniło układ sił na polskim rynku gazowym:
1. Dominująca pozycja rynkowa
Powstały w wyniku fuzji podmiot kontroluje:
- Ponad 90% detalicznego rynku gazu w Polsce
- Około 85% rynku hurtowego
- Niemal całość krajowego wydobycia gazu ziemnego
- Znaczącą część infrastruktury magazynowej (wszystkie podziemne magazyny gazu oprócz instalacji systemowych Gaz-Systemu)
- Większość kontraktów importowych na dostawy gazu (LNG i gazociągowe)
2. Nowa struktura organizacyjna
W ramach integracji struktur obu firm:
- Utworzono w Orlenie nową linię biznesową Gaz odpowiedzialną za całość działalności w obszarze gazu ziemnego
- Wydzielono spółkę Orlen Upstream (dawniej PGNiG Upstream) odpowiedzialną za poszukiwania i wydobycie
- Zintegrowano działalność handlową i marketingową
- Utworzono Orlen Paliwa Gazowe jako podmiot odpowiedzialny za sprzedaż gazu dla biznesu
Wpływ fuzji na konkurencję rynkową
Jednym z kluczowych aspektów oceny fuzji jest jej wpływ na konkurencyjność polskiego rynku gazowego. Po roku funkcjonowania połączonego podmiotu możemy zaobserwować:
1. Rynek detaliczny
Na rynku detalicznym, gdzie Orlen po przejęciu PGNiG uzyskał dominującą pozycję, zaobserwowano:
- Ujednolicenie oferty produktowej - stopniowa integracja ofert gazowych PGNiG i dotychczasowych ofert Orlenu
- Ograniczoną presję konkurencyjną - alternatywni sprzedawcy gazu (Fortum, DUON, Hermes Energy) mają ograniczone możliwości konkurowania z dominującym podmiotem
- Pakietyzację ofert - Orlen wprowadził oferty łączone obejmujące dostawy gazu, energii elektrycznej i paliw płynnych, wykorzystując efekt synergii
W ramach remedium na ograniczenie konkurencji, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na Orlen szereg zobowiązań, w tym:
- Obowiązek sprzedaży części gazu na giełdzie
- Przeniesienie części kontraktów z klientami biznesowymi na niezależne podmioty
- Wdrożenie procedur zapobiegających dyskryminacji innych sprzedawców w dostępie do infrastruktury
2. Rynek hurtowy
Na rynku hurtowym fuzja wpłynęła na:
- Zmniejszenie płynności Towarowej Giełdy Energii - wolumeny obrotów gazem na TGE spadły o około 30% w porównaniu do okresu przed fuzją
- Koncentrację importu - praktycznie cały import gazu do Polski jest obecnie realizowany przez Orlen
- Zmiany w strukturze dostaw - konsolidacja portfela kontraktów LNG, dostaw z Baltic Pipe oraz interkonektorów z UE
Wpływ fuzji na ceny gazu dla odbiorców
Jednym z najważniejszych aspektów z punktu widzenia konsumentów jest wpływ fuzji na ceny gazu. W pierwszym roku po fuzji obserwujemy:
1. Dla odbiorców indywidualnych
Ceny dla gospodarstw domowych są regulowane przez Urząd Regulacji Energetyki i objęte taryfami. W tym segmencie:
- W 2023 roku ceny były częściowo zamrożone w ramach tarcz antyinflacyjnych, co utrudnia bezpośrednią ocenę wpływu fuzji
- Orlen wnioskował o podwyżki taryf, które zostały częściowo zaakceptowane przez URE
- Porównując poziom taryf z cenami rynkowymi, można zauważyć, że mimo dominującej pozycji Orlenu, regulator skutecznie ograniczał możliwość narzucania wyższych cen odbiorcom indywidualnym
2. Dla odbiorców biznesowych
W segmencie biznesowym, gdzie ceny są ustalane rynkowo:
- Duzi odbiorcy (przemysł) raportują wzrost cen w kontraktach o około 5-10% w porównaniu do analogicznych ofert przed fuzją
- Mali i średni przedsiębiorcy odnotowali wzrost cen o około 3-7%
- Równocześnie zmniejszyła się liczba alternatywnych ofert dostępnych na rynku
Należy jednak zauważyć, że ocena wpływu fuzji na ceny jest utrudniona ze względu na bezprecedensowy kryzys energetyczny w Europie, który rozpoczął się w 2022 roku i skutkował znacznymi wahaniami cen gazu na rynkach międzynarodowych.
Realizacja synergii i efektywność operacyjna
Jednym z głównych argumentów za fuzją było osiągnięcie synergii operacyjnych i kosztowych. Po roku funkcjonowania połączonego podmiotu:
1. Synergie kosztowe
- Orlen raportuje osiągnięcie około 600 mln zł rocznych oszczędności z tytułu synergii
- Główne obszary oszczędności to koszty administracyjne, optymalizacja zakupów oraz integracja systemów IT
- Redukcja zatrudnienia objęła około 800 etatów, głównie w działach wsparcia i administracji
2. Synergie operacyjne
- Optymalizacja portfela kontraktów - dzięki połączeniu portfeli kontraktów importowych Orlenu i PGNiG możliwa była renegocjacja niektórych umów na korzystniejszych warunkach
- Wspólna polityka handlowa - skoordynowana strategia zakupowa wzmocniła pozycję negocjacyjną wobec dostawców
- Kompleksowa oferta - pakietyzacja produktów (paliwa, gaz, energia) pozwoliła na zwiększenie przychodów z klienta
Wpływ na bezpieczeństwo energetyczne
Jednym z głównych argumentów za konsolidacją było zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski:
1. Dywersyfikacja dostaw
Połączony podmiot zrealizował strategię dywersyfikacji dostaw gazu:
- Zwiększono wykorzystanie terminalu LNG w Świnoujściu (do poziomu około 90% maksymalnej przepustowości)
- Uruchomiono dostawy poprzez Baltic Pipe (obecnie około 60% przepustowości)
- Podpisano nowe kontrakty na dostawy LNG, w tym z USA i Katarem
2. Integracja z europejskim rynkiem
- Orlen aktywnie uczestniczy w handlu gazem na głównych europejskich hubach
- Zwiększono przepustowość połączeń międzysystemowych z krajami UE
- Rozpoczęto przygotowania do budowy pływającego terminalu FSRU w Gdańsku
3. Stabilność finansowa
Zwiększona skala działania poprawiła stabilność finansową i zdolność kredytową podmiotu:
- Wspólny rating kredytowy wyższy niż dla samego PGNiG
- Większa zdolność inwestycyjna pozwalająca na finansowanie strategicznych projektów infrastrukturalnych
- Lepsze zabezpieczenie przed wahaniami cen surowców dzięki dywersyfikacji źródeł przychodów
Wyzwania i problemy integracyjne
Fuzja tak dużych podmiotów nie jest pozbawiona wyzwań i problemów:
1. Wyzwania organizacyjne
- Integracja odmiennych kultur organizacyjnych (korporacyjnej kultury Orlenu i państwowego charakteru PGNiG)
- Harmonizacja systemów IT i procesów biznesowych
- Reorganizacja struktur terenowych i biur obsługi klienta
2. Wyzwania regulacyjne
- Konieczność wypełnienia zobowiązań wobec UOKiK i Komisji Europejskiej
- Dostosowanie działalności do wymogów unbundlingu (rozdziału działalności wydobywczej, przesyłowej i handlowej)
- Utrzymanie transparentnych relacji z regulatorem rynku
Perspektywy na przyszłość
Jakie są perspektywy dla połączonego podmiotu i polskiego rynku gazowego w nadchodzących latach?
1. Inwestycje strategiczne
Orlen planuje znaczące inwestycje w obszarze gazownictwa:
- Zwiększenie własnego wydobycia gazu w kraju i za granicą
- Rozwój infrastruktury magazynowej
- Budowa nowych bloków gazowych w elektrowniach
- Rozwój sieci małej skali LNG
2. Zielona transformacja
W kontekście polityki klimatycznej UE, Orlen planuje:
- Rozwój projektów biometanowych (plan budowy około 50 biogazowni do 2030 roku)
- Inwestycje w technologie wodorowe
- Projekty związane z wychwytywaniem i magazynowaniem CO₂ (CCS)
3. Ekspansja międzynarodowa
- Zwiększenie aktywności na rynkach regionu (Czechy, Słowacja, kraje bałtyckie)
- Rozszerzanie działalności wydobywczej za granicą (Norwegia)
- Potencjalne przejęcia w regionie w celu umocnienia pozycji
Podsumowanie
Po roku od fuzji Orlenu i PGNiG możemy stwierdzić, że konsolidacja przyniosła zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla polskiego rynku gazowego:
Pozytywne efekty:
- Wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego poprzez konsolidację polityki zakupowej i importowej
- Zwiększenie potencjału inwestycyjnego w kluczowych projektach infrastrukturalnych
- Osiągnięcie synergii kosztowych i operacyjnych
- Stworzenie silnego podmiotu zdolnego do międzynarodowej ekspansji
Negatywne efekty:
- Ograniczenie konkurencji na krajowym rynku gazowym
- Umiarkowany wzrost cen dla odbiorców biznesowych
- Zmniejszenie płynności rynku hurtowego
- Wyzwania z integracją struktur i kultur organizacyjnych
Bilans pierwszego roku po fuzji wskazuje, że konsolidacja wzmocniła pozycję Polski na europejskim rynku gazowym i przyczyniła się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, jednocześnie jednak ograniczając konkurencję na rynku wewnętrznym. Kluczowe dla dalszej oceny będzie to, czy połączony podmiot wykorzysta swoją dominującą pozycję do podnoszenia cen, czy też koncentrować się będzie na poprawie efektywności i inwestycjach w transformację energetyczną.
